قزوین، استان تاریخی و استراتژیک کشور، با وجود قرار گرفتن در گلوگاه حیاتی شبکه ریلی ایران و میزبانی از خطوط اصلی ترانزیتی، همچنان از داشتن یک اداره‌کل مستقل راه‌آهن محروم است. این وضعیت، که سال‌هاست به یک مطالبه عمومی و مدیریتی تبدیل شده، توسعه حمل‌ونقل ریلی استان را با چالش‌های جدی مواجه کرده و مانع از بهره‌برداری کامل از پتانسیل‌های بی‌نظیر این منطقه در حوزه باربری، مسافربری و ترانزیت بین‌المللی شده است. مسئولان محلی و کارشناسان بر این باورند که فقدان مدیریت متمرکز ریلی، قزوین را از جایگاه واقعی خود در اقتصاد و گردشگری کشور دور نگاه داشته است.
اهمیت استراتژیک قزوین در شبکه ریلی کشور و چالش‌های مدیریتی
ایستگاه راه‌آهن قزوین، با قدمتی بیش از هشتاد سال و ثبت ملی، نقطه کانونی در یکی از مهم‌ترین شریان‌های حمل‌ونقل ریلی ایران محسوب می‌شود. این استان محل تلاقی دو مسیر حیاتی تهران – تبریز و تهران – رشت – آستارا است که قزوین را به گره اصلی کریدور شمال-جنوب تبدیل کرده است. با این حال، مدیریت پراکنده بخش‌های ریلی قزوین توسط اداره‌کل راه‌آهن شمال ۲ و شمال غرب، سبب شده تا این استان نه به عنوان مبدأ و نه مقصد مشخصی در ساختار کلان راه‌آهن کشور تعریف نشود. این تقسیم‌بندی غیرمنطقی، برنامه‌ریزی یکپارچه برای توسعه راه‌آهن قزوین و استفاده بهینه از توانمندی‌های آن را با مشکل روبرو کرده است.
[
](
)
کریدور شمال-جنوب، یکی از مسیرهای ترانزیتی حیاتی برای اتصال بازارهای شرق آسیا، هند و کشورهای حاشیه خلیج فارس به اروپا و روسیه است. موقعیت شبکه ریلی قزوین در این کریدور، فرصتی بی‌نظیر برای جذب سرمایه‌گذاری‌ها و توسعه مبادلات تجاری فراهم می‌آورد که در غیاب یک اداره‌کل مستقل، امکان بهره‌برداری حداکثری از آن وجود ندارد. این نقیصه موجب می‌شود تا مزایای اقتصادی و آماری تردد قطارها در این محور، به جای قزوین، در آمار استان‌های همجوار یا مبدأ و مقصد نهایی ثبت شود.
محدودیت‌های خدمات ریلی در قزوین؛ از کمبود قطار تا عدم مدیریت یکپارچه
نبود اداره‌کل مستقل برای راه‌آهن قزوین، به صورت مستقیم بر کیفیت و کمیت خدمات ارائه شده به شهروندان و گردشگران تأثیر گذاشته است. چالش‌هایی که از سوی فعالان گردشگری و مسئولان محلی مطرح می‌شود، ابعاد گسترده‌ای از این محرومیت را آشکار می‌کند:
کمبود ناوگان و مقاصد محدود: استان قزوین تنها دارای یک قطار شش تخته با مقصد مشهد است که آن هم در ایام خاص یا برای تأمین نیاز سایر مناطق، از دسترس خارج می‌شود. این در حالی است که شهرهای با موقعیت مشابه، حداقل از دو تا سه قطار اختصاصی بهره‌مند هستند. این وضعیت، قزوین را از دسترسی به مقاصد سیاحتی مهم محروم کرده و عملاً نقش آن را به یک مسیر بین‌راهی برای قطارهای متعلق به استان‌های دیگر تقلیل داده است.
مشکلات عملیاتی و فروش بلیت: پیش از این، قطارهای اتوبوسی به مقصد تهران و حومه نیز وجود داشتند که اکنون مدیریت آن‌ها به استان‌های زنجان و تاکستان واگذار شده است. علاوه بر این، سایت فروش بلیت نیز با چالش‌هایی مانند عرضه بلیت به صورت یک روز در میان و نبود گزینه‌های متنوع برای تردد شهروندان و مسافران مواجه است.
مطالبه استقرار اداره‌کل راه‌آهن قزوین؛ پاسخی برای توسعه حمل‌ونقل و اقتصاد
مدیرکل راه و شهرسازی استان قزوین و معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری قزوین، بارها بر لزوم تشکیل اداره‌کل مستقل راه‌آهن قزوین تأکید کرده‌اند. این مطالبه، با ارائه مستندات فنی و کارشناسی در سفر معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی به قزوین، به صورت رسمی پیگیری شده است. مسئولان استان معتقدند که قزوین با توجه به طول خطوط ریلی و ظرفیت‌های چشمگیر، حائز شرایط لازم برای تشکیل اداره‌کل جدید است.
با استقرار یک اداره‌کل مستقل، بسیاری از مسائل و طرح‌های مرتبط با حوزه راه‌آهن قزوین در قالب یک ساختار مدیریتی متمرکز قابل پیگیری و حل خواهند بود. این اقدام نه تنها به بهبود خدمات مسافربری و باربری منجر می‌شود، بلکه قزوین را به یک نقطه محوری در شبکه ریلی کشور تبدیل کرده و امکان ثبت صحیح اثرات اقتصادی تردد قطارها در آمار استان را فراهم می‌آورد. این تحول، گامی اساسی در راستای توسعه زیرساخت‌های ریلی استان، تقویت گردشگری و ارتقاء جایگاه اقتصادی قزوین در سطح ملی و بین‌المللی خواهد بود.